ublikacja przygotowana na podstawie: Basińska B. (2011). Pozytywne zachowania kierowców. Podstawy teoretyczne i implikacje praktyczne. Niepublikowana praca dyplomowa. Podyplomowe Studium Psychologii Transportu. Warszawa: UKSW
Bezpieczeństwo ruchu drogowym zwykle jest utożsamiane jako brak kolizji i wypadków. Badania koncentrują się głównie na negatywnych zachowaniach kierowców. Potrzebne jest rozszerzenie definicji bezpieczeństwa ruchu drogowego o pozytywne aspekty kierowania. Sytuacje powstające w wyniku interakcji pomiędzy kierującymi i innymi uczestnikami ruch drogowego powinien przypominać kierowcom bardziej o pozytywnej kulturze ruchu drogowego niż o strachu przed niebezpieczeństwami.

1.    WPROWADZENIE

Celem tej części pracy było zaprezentowanie wybranych inicjatyw promujących pozytywne zachowania kierowców.

2.    WSPIERANIE KULTURY RUCHU DROGOWEGO

W Polsce pojawiły się inicjatywy, których celem jest zmiana przyzwyczajeń kierowców i tworzenie pozytywnego klimatu i kultury w ruchu drogowym. Poniżej przedstawiono trzy z nich. Każda z nich ma swoją witrynę internetową. Podczas prezentacji zwrócono uwagę na promowane przez nie pozytywne zachowania. Porównano je z zachowaniami zaproponowanymi jako dodatkowa skala do Manchesterskiej Skali Zachowań Kierowców oraz jako przeciwieństwo błędów i naruszeń.

2.1.    SZEŚĆ ZASAD KULTURALNEGO KIEROWCY

Z inicjatywy Polskiego Związku Motorowego i Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, Wojciech Morawski i Andrzej Walczuk opracowali sześć zasad kulturalnego kierowcy [http://www.pzm.pl/6_Zasad_Kulturalnego_Kierowcy]. Zostały one przyjęte na Środowiskowej Naradzie Aktywu Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego i Ochrony Środowiska PZM w Warszawie 20 września 2003 roku. Wśród nich znalazły się następujące zasady, które ogniskowały się wokół wybranej czynności (czasownik wyróżniony tłustym drukiem):

1.                  Przynajmniej nie utrudniaj np. wyjazdu, skrętu.

2.                  Gdzie i kiedy możliwe ułatwiaj np. zaczekaj, jeśli niedoświadczony kierowca ma trudności z opuszczeniem skrzyżowania.

3.                  Czynnie pomagaj innym – kierowcom, pieszym, wszystkim użytkownikom dróg, np. pomóż kierowcy, który ma awarię.

4.                  Przeproś np. jeżeli nawet – mimo woli utrudniłeś jazdę innym.

5.                  Podziękuj użytkownikowi drogi, który np. ułatwił ci wyjście z trudnej sytuacji.

6.        Uśmiechnij się – życzliwość twoja wobec innych i innych wobec ciebie jest wzajemnym ułatwianiem życia, a nie ciężkim obowiązkiem.

Poniżej przedstawiono szczegółowe zasady zgodne z koncepcją błędów i naruszeń Reason (2000, Reason i in., 1990) oraz propozycji pozytywnych zachowań Őzkan i Lajunen (2005).

Zachowania pozytywne i unikanie błędów:

nie utrudniam skrętu,

 umożliwiam wyjazd z drogi nieposiadającej pierwszeństwa,

pozwalam pieszemu przejść, także w nieoznakowanym miejscu,

jeśli utrudniłem jazdę innym to przepraszam,

dziękuję innym za uprzejmość,

uśmiecham się.

Unikanie naruszeń:

ułatwiam wyprzedzanie,

nie zmuszam do zatrzymania się,

parkuję na jednym miejscu, nie tarasuję wyjazdu, nie zajmuj więcej miejsca na parkingu niż koniecznie musisz,

 nie wjeżdżam na skrzyżowanie bez upewnienia się, że opuszczę je na czas.

2.2.         KODEKS KULTURALNYCH KIEROWCÓW

Jeżdżę kulturalnie czyli jeżdżę bezpiecznie WWW.kulturalnajazda.pl/KKK jest inicjatywą Gdańsk Transport Company SA, która jest koncesjonariuszem północnego odcinka autostrady A1 pomiędzy Gdańskiem a Toruniem. Misją firmy jest świadczenie usług zapewniających użytkownikom dostępność do nowoczesnej infrastruktury drogowej, aspiracją zaś jest krzewienie zasad bezpieczeństwa wśród uczestników ruchu drogowego. Celem prowadzonych działań edukacyjnych jest budowanie prawidłowych postaw i nawyków na drodze.

Wśród ambasadorów Kodeksu znaleźli się aktor Mirosław Baka, Radosław Glonek mistrz Polski we florecie, gdański zespół rockowy Golden Life, florecistka Sylwia Gruchała, Adam Korol mistrz olimpijski we wioślarstwie, Kacper Kowalski mistrz Polski w paralotniarstwie, prezes Zarządu Gdańsk Transport Company Torbjörn Nohrstedt i Michał Starnawski wyścigowy Mistrz Polski, instruktor w Ośrodku Doskonalenia Techniki Jazdy.

Na stornie zgromadzono 27 zasad, które tworzą kodeks kulturalnego kierowcy. Są to reguły zaproponowane przez internautów, opatrzone krótkim komentarzem. Poniżej przedstawiono kilka zasad kulturalnej jazdy, które są odpowiedzią na koncepcję błędów i naruszeń Reason (2000, Reason i in., 1990) oraz propozycji pozytywnych zachowań Őzkan i Lajunen (2005).

Unikanie naruszeń:

zapinam pasy bezpieczeństwa,

 nie przejeżdżam na czerwonym świetle,

sygnalizuję manewr, używam kierunkowskazów,

 jeżdżę z włączonymi światłami,

  jeżdżę z włączonymi światłami,

 jeżdżę prawym pasem, uporczywa jazda lewym pasem.

Unikanie agresywnych naruszeń:

nie trąbię bez powodu,

zachowuję bezpieczną odległość od innych samochodów.

Pozytywne zachowania i unikanie błędów:

ułatwiam innym włączenie się do ruchu,

 przy zwężeniu dwóch pasów do jednego, stosuję zasadę jazdy na suwak,

 ustępuję pieszym na przejściu i poza nim,

puszczam ostrzeżenia, gdy istnieje niebezpieczeństwo,

gdy zmieniają się światła, jestem gotowy by ruszyć; opóźnianie ruszania po zmianie sygnalizacji świetlnej,

• zwracam uwagę na ścieżki rowerowe.

2.3.         PROJEKT 50 KMH

Kolejną inicjatywą koncentrującą się wokół zachowań kierowców w ruchu drogowym jest Projekt 50 kmh zachowanie na drodze [http://www.autocentrum.pl/projekt50kmh/ ] realizowany przez AutoCentrum.pl Niezależny Portal Motoryzacyjny. Opisuje zachowanie kierowców na przykładzie codziennych sytuacji na drodze. Rozpatruje te zachowania z trzech stron: emocjonalnej, oficjalnej i eksperckiej. Komentują je dziennikarz Jacek Pieśniewski, kom. Jarosław Mazek z Biura Ruchu Drogowego KGP i Marek Złoty – szef szkolenia House of Drive – Akademii Jazdy dla VIP. Projekt 50 kmh to projekt nie o kodeksie drogowym, a o kulturze zachowania się na drodze.

Na stronie omówiono 15 zachowań kierowców:

• zachowania związane z wykroczeniami: zasada prawej ręki, nadużywanie świateł przeciwmgielnych, uporczywa jazda lewym pasem, utrudnianie wyprzedzania, używanie pasów do skrętu jako dodatkowych pasów do wyprzedzania, nieużywanie kierunkowskazów, blokowanie skrzyżowania, omijanie pojazdów zatrzymujących się przed przejściem dla pieszych.
• zachowania związane z agresywnymi naruszeniami: jazda na ogonie.
• błędy: hamowanie przed fotoradarami, ścinanie zakrętów, objeżdżanie rond skrajnym prawym pasem, jazda ?gęsiego? jeden za drugim, korki na zwężeniach dróg, opóźnianie ruszania po zmianie sygnalizacji świetlnej.
• 
  

3.        ZAKOŃCZENIE

Zaprezentowane inicjatywy promujące bezpieczeństwo w ruchu drogowym, odwoływały się do unikania niebezpiecznych błędów, przestrzegania zasad ruchu drogowego i innych pozytywnych zachowań wśród kierowców. Zgodnie z podejściem teoretycznym, które zostało empirycznie potwierdzone do naruszeń zaliczono między innymi lekceważenie ograniczenia prędkości, ściganie się ze świateł czy bliskie podjeżdżanie. Natomiast jako niebezpieczne błędy wskazano ignorowanie przejść dla pieszych, wymuszanie pierwszeństwa czy gwałtowne hamowanie na śliskiej drodze. Moim zdaniem większość pozytywnych zachowań można zakwalifikować jako unikanie  naruszeń (np. zjeżdżanie na prawy pas by ułatwić wyprzedzanie jadącym szybciej czy parkowanie na jednym wyznaczonym miejscu), jako unikanie błędów (np. ustępowanie pieszym na przejściu i poza nim) czy ograniczanie agresji (np. ograniczanie używania klaksonu). Część z pozytywnych zachowań wykracza poza te ramy. Mam tu na myśli podziękowanie innemu kierowcy machając ręką czy poprzez krótkie włączenie świateł awaryjnych albo umożliwienie włączenia się do ruchu z drogi nie posiadającej pierwszeństwa. Są one odstępstwem od sztywnych zaleceń i reguł ruchu drogowego.

Zasady kultury ruchu drogowego

Kluczowe zasady kultury ruchu drogowego: nie utrudniaj, ułatwiaj, pomagaj, przeproś, podziękuj i uśmiechnij się.

W ostatnich latach nastąpiło ogromne wzmożenie ruchu drogowego. Między innymi z tego względu istnieje potrzeba stałego promowania kulturalnego stylu jazdy, którego celem będzie nie tylko bezpieczeństwo, ale ułatwiania funkcjonowania w ruchu drogowym.

Zaprezentowane inicjatywy promujące kulturę w ruchu drogowym, odwoływały się do unikania niebezpiecznych błędów, przestrzegania zasad ruchu drogowego i innych pozytywnych zachowań wśród kierowców, będące odstępstwem od sztywnych zaleceń i reguł ruchu drogowego. Wyniki rozważań w tej pracy wskazały, że zmiana zachowań kierowców, mimo że nie wymaga nakładów finansowych, jest trudnym i długotrwałym sposobem. Istnieje więc potrzeba stałego promowania kulturalnego stylu jazdy, którego celem będzie nie tylko bezpieczeństwo, ale ułatwiania funkcjonowania w ruchu drogowym.

LITERATURA

Autocentrum.pl Niezależny Portal Motoryzacyjny. Projekt 50 kmh. Zachowanie na drodze. [http://www.autocentrum.pl/projekt50kmh/ ] (on-line 20.10.2010).

Gdańsk Transport Company SA. Kodeks kulturalnych kierowców. [http://WWW.kulturalnajazda.pl/KKK ] (on-line 20.10.2010)

Kodeks drogowy. Ustawa z dn. 20 czerwca 1997. Dziennik Ustaw 2005.108.908 – tekst ujednolicony. Stan prawny na dzień 31.12.2010.

Őzkan, T., &  Lajunen, T. (2005). A new addition to DBQ: Positive Driver Behaviours Scale. Transportation Research Part F, 8, 355?368.

Polski Związek Motorowy, Bezpieczeństwo Ruchu Drogowego. Sześć zasad kulturalnego kierowcy.[http://www.pzm.pl/6_Zasad_Kulturalnego_Kierowcy]

Reason, J. (2000). Human error: models and management. British Medical Journal, 320 (18 March), 768?770.

Reason,  J.T.,  Manstead,  A.S.R.,  Stradling,  S.G.,  Baxter,  J.S.,  &  Campbell,  K. (1990). Errors and violations road: A real distinction? Ergonomics, 33, 1315?1322.